By: Barkhad-Ladiif M. Cumar

Abwaan Gaariye oo xalay ku geeriyooday Norway iyo doorkiisii wacyigelineed ee uu ummadda ku lahaa
Isniin, October, 01, 2012 (HOL)- Alla ha u naxariistee waxa xalay dalka Norway ku geeriyooday abwaankii caanka ahaa Maxamed Xaashi Dhaamac Gaariye oo billihii u dambeeyey ku xanuunsanayey dalkaasi.

Abwaan Maxamed Xaashi Dhaamac Gaariye ayaa geeridiisa si weyn looga dareemay Somaliland, gaar ahaan magaaladda Hargeysa, iyagoo dhamaan suuqyadda iyo goobaha la iskugu yimaado lagu hadal hayey geeridda abwaanka iyo doorkii uu horumar iyo geeddi socodka nabadda ku lahaa, isagoo intii dambe xooga saaray xaga waxbarashadda iyo guubaabinta dhalinyaradda.

Abwaanku waxa uu ku dhashay magaaladda Hargeysa, waxaanu waxbarashadii hoose ilaa sare ku qaatay Hargeysa iyo magaaladda Sheekh, waxaanu macalin ka noqday jaamacadii ummadda ee Lafoole, waxaanu ka mid ahaa guddidii qorista afsoomaaliga, sidoo kale waxa uu ka mid ahaa gabayadii tisqaaday ee silsiladii Deelay iyo Siinley ragii bilaabay ayuu ku jiray, ka dibna cadaadis badan oo la saaray ayuu dalka iskaga baxay kuna biray jabhaddii ka hor yimid nidaamkii madaxweynihii hore ee Maxamed Siyaad Bare. Dalka markii dib loogu soo noqdayna waxa uu kaalin ka qaaday Nabadayntii dalka iyo waxbaristii dhalinyaradda, wuxuuna 22 sannadeed u dambeeyey wax ka dhigayey jaamacada dalka, gaar ahaan jaamacadda Camuud iyo Jaamacadda Hargeysa, kaas oo si weyn ay u dareemeen ardaydii jamaacadaha ka baxday iyo kuwa hadda jirtaba geerida abwaanka, kuwaas oo aad u xiiseen jiray maadooyinka uu u dhigi jiray, isla markaana saaxib dhow la ahaa dhalinyaradda, waxaanu uga warami jiray dhaqanka wanaagsanaa ee ummadda soomaaliyeed iyo suugaantii ay lahayd oo ka muuqda garashada iyo gobonimada dadyowga soomaaliyeed.
Soomaalidda, waxaa kale oo uu ku xeel dheeraa suugaanta iyo dhaqanka Soomaalida, inta badan marka uu ardayda casharada siinayo waxa soo buuxin jiray ardayda aanu u lahayn xiisadda markaas, kuwaas oo ku soo ururi jiray hadba galaaska uu wax u dhigayo si ay uga faa’iidaystaan, waxaanu ahaa macalin aad loo jeclaa, waxaanu sidaas ku mutaystay aftahanimada iyo khibrada uu u lahaa sugaanta, isagoo inta badan tusaaleyaal u soo qaadan jiray suugaanta ay tirin jireen abwaanadii hore, isla markaana si farshaxanimo ku jirto ugu soo gudbin jiray gobonimadii iyo kartidii ay lahaayeen soomaalida hore iyo aqoonta ay dhulka iyo deegaankaba u lahaayeen, taasoo ardayda ku abuuri jirtay inay jeclaadaan dhaqanka iyo suugaantii hore. Geerida ku timid abwaanka waxa si gaar ah u taabatay ardayda jaamacadaha dhigata ee uu culuunta kala duwan uu siin jiray, isagoo inta badan laba maado ka dhigi jiray jaamacadaha mid suugaanta ah iyo maaddo kale oo ardayda barata caafimaadka iyo saynisa uu siin jiray oo la odhan jiray (Embryology) oo ka warami jirtay halka uu ka bilaabmo ilmaha yar ee caloosha hooyadii ku abuurmay iyo marxaladaha kala duwan ee uu soo maro.
Abwaanku waxa kale, oo ku ka soo qaybtaatay joojinta colaadaha ka socda gayiga Soomaalidda, isagoo gabay badan oo wax sheeg iyo kala qaboojinta beelihii ku diri jiray Soomaaliya wakhtigii dalka la soo galay ka tiriyey, isagoo ku baaqay in dagaaladda la joojiyo oo la wada noolaado, waxa ku jiray gabayadiisa waxyaalo uu sii saadaaliyey oo dadka qaar tilmaamaan inay imika muuqdaan wixii uu wakhti hore ka hadlay, taas oo ay ka mid tahay ciidamadda ajanabiga ah ee imika jooga koonfurta soomaaliya.
Waxa jiray gabay la odhan jiray Dabo-taxan oo ka hadlayey dhaqan bedelka ku dhacay umadda soomaaliyeed iyo burburka maskaxda dadka ku dhacay, isago tilmaamay in sidii uu guryuhu u dumeen inay dhaqanki iyo garashadii dadka soomaaliyeedna u burbureen.
”Daarihhii burburay shalay waxa maanta kaga daran, iimaan daraantiyo nabaad guurka diintiyo kaga dhacay damiirkoo.

Dal waxaan ku noolahay, saddexdii dalaaqood lagu furay dadnimadii, dal waxaan ku noolahay runtu arag daraysoo Daadihii la yidhi been.

Dus-duskiyo khiyaamadda dunida hadday ceeb ka tahay noo dabeecad weeyaan.

Degmadaan ku noolahay nin daryeel yidhaahdaa dulli buu ka qoran yahay.
Dayaxii usoo baxa daamuur baa la mariyaa.

Mooralkaana laga dilay dalagyadii usoo kici lahaa

Markiii geella loo diray ninkii maqasha daayacay”

Maalintii Marxuum: Maxamed X. Ibraahim Cigaal loo doortay madaxweynaha Somaliland 1997 oo dhibaato badani jirtay iyo dagaalo beeloodyo ayaa waxa uu ka yidhi doorashadda mdaxweynaha “ Ninka dayrtan maanta u doonyeystay madaxnimo uba diidi maayee, horta mee dalkii iyo dadkii uu xukumi lahaa.

Inkastoo gabayadiisu kala dhicin, Waxa xusid mudan gabay uu ka tiriyey sida dadka ehelka iyo qaraabadda ahi dagaalkoodu u xun yahay, waxaanu yidhi “
-Aheey way iyo ciil umalkeyga hiqdeyda calool oyga nafteyda
ilmada iga da’aysiyo imtixaanka i haysta
ma dhulkaa i ashkateeyey ma cirkaa iga ajooday
ma badaa igu ugaajay -ma abdaanan lahayn
ma dab baan isku ogaa anigu aan isku daaray
-Islaantii curadkeeda kolkay Eydu cunaysay
ax doraad odhan weyday markii ay arki weyday
wax guda oy ku ilowdo noloshii inankeeda
inay maanta u oydo inteeday ku sugaysay
Oori weerku ku raagayoo geeridii odeygeedu
afaafkay ku banaysay ninkii owdi lahaa
isagii fadhataystey yaan u eersa nidhaa
-Ninkii aarsa yiqiinay haduu aarsaday maanta
uu-fanayskiina guuray iyana waa iga su’aale
tolow yaa colka eega loo abaabulayaa
-Tolow yaa ilma-dayday ulmadeydii u loogayoo
ilma dowgii ka reystay -Yaa u aana ah maanta
udunteyda halowday eebadayda ku fiiqan
ayaantay kululaato kaan u eeran lahaa
-yaa u aana ah maanta
birta layska as-laayiyo galkey siibtay ableydu
-yaa u aana ah maanta’
Mar kale dagaalka sokeeye isagoo tilmaamaya dhibtiisa waxa uu yidhi “
-Laba oorya walaaliyo ilmaadeer is maquunsha
lama sheegin aduunkee marka aan ugu liito
mar aan eeda sokeeyiyo ilmahayga ku waayo
mar aan aayo la’aanta seedigay ugu aaro oo
walaashay asay qaado mar haday aqalkayga
haddii layga adkaadiyo hadaan raystey idhaahdaba
mar lay oohin u tahay bal maxaan istafiiday.
Isagoo wali dadka is dilaya la hadlaya waxa uu yidhi “ gadhlow awr kala guurtey la arkee mar kaleeto
in ay ood ku kulmaana haduu uur kala guuro
sow amuur culus maaha
-Abley baan ramiyaa afeeyaa shirabaa
adhaxdaan is jaraa oogso baan is-idhaa
afweyntaan u dhacaa
Mar kale isagoo sii daalinaya dhibaatooyinka soomaaliya qabsan doona, haddii aan hadalkiisa la maqli waayo, waxaanu yidhi “ Aafo waa ta dambeysoo ifa-faalaha muuqdiyo ishay leedahay maanta
waxba yaan af-gobaadine intay doonto ha gaadho aramaa qarxi doonta
-Dharaar baa iman doonta hadaan Eebahay ceymin
afku uu hadal daayo
-Dharaar baa iman doonta dab munaafaq istaadhay

wax la uunto la waayo
-Dharaar baa iman doonta mujrim oogo madowoo
islaam sheeganayaa agablaay hambadaada
sa sii kaba raacsho ku darsoo Axmed-doolow
waxaan ahay xog-ogaaloo hir fog baan arkayaa
orna waa maqlayaa waxna way urayaan
Aaminaay waan gabyayaa nin abwaanana waan ahoo
ereygiisu tuf leeyahay Hadeydaan i adeecinoo
ergedaan ahay maanta ka abaal ka dhacdaan
Ilaahay balankii ibtilaa dhici doonta”

Gabaygan oo dheer waxa ku jirtay inuu sii sheegay in dhulka Soomaalida ay ciidamo ajanabi ah qabsan doonaan, waxaanay dadka qaar tilmaamaan inuu gabaygani wixii uu sheegay ay hadda jirto oo ciidamadda ajanabiga ah ee Itoobiya, Kenya iyo Ugandha inay dalka qabsan doonaan sii sheegay, kuwaas oo hadda ka hawlgala Caasimadda Soomaaliya ee Muqdisha iyo magaalooyin waaweyn, waxaana gabaygaasi ka mid ahaa

“ Dhulkay eyro ku fooftana Afrikaan madmadowiyo
ajnabaa degi doona iyagaa talin doona
– Organkaad didiseen baa dib idiin qabsan doonoo
-Dharaar baa iman doonta engag layskugu xiira
oo heeca diida ilmaha qasab loo aqbalsiiyo
-ciyowgaa alwanaayiyo tukahaa uuda hayaana
way is calool ogyihiinoo Qaasinow abti hee dheh
Galow aamusi waayey haddii aan wax aqaano
-Daruuraha iba-baaliyo afagaalaha naafiyo
kolkaan moorada eegay laaxinkay ku aroortiyo
ninka faalka inkiiskee ku ab-yeeshay Cibruhu
haddaan eega la baajin waa sidoo abada ah
-Haddii aad adintaanoo indhaha dhiig laga keeno
idinkoon sidan dhaamin inaad guul urisaan
waa waxaan la arkeynin Allaahu ma balaqtu
ilaahow markhaati ka ahow
“-Ahey way iyo ciil umalkayga hiqdeyda
calool oyga nafteyda ilmada iga da’aysiyo
imtixaanka i haysta Anigaa is maqli waayey
orod bay wax i leeyihiin ololna wuu fahmayaa
ayaamo is gurayaana way igu fool adag yihiin
-Ahey way iyo ciil Aaminaay magacey ba’
Asaagay igu wiirsay inanteydu gumowday

ka irdhoobay shisheeye ku eedoobay sokeeye
ehelkay ka qalooday cidna aamini waayey
“-Dharaartii Alle keenana ayni ii kordha mooyee
caqli iima siyaado mana waayo arkaayo
wax kastood akhridaan waxaan ahay Alle doori
seed dhanina aanay ku oolin

Mar uu ka hadlayey qabyaalada xumaanteeda waxa uu yidhi

-Uf qabiilka anaa leh wuxuunbaa ku adeegta, nin iskii kartidiisa, isagoon cid ku tiirsan, isku taagi kareynin, una haysta ateero, ayaantuu dambi geystana, laga hoos galo eeda.
-sidaan aaminsanahayna abkuu doono ha sheegtee
wuxuunbaa ehel ii ah dadka kaan af aqaano
ee si wax iila arkaaya ee ina midayso ujeedo”ayaa ka mid ah tixixiisii uu ummadda uga digayey qabyaaladda.
Alla ha u naxariista Abwaanka, waxaa tacsi u diraya Madaxweynaha Somaliland Axmed Siillaanyo, abwaano iyo ardayda jaamacadaha dalka, ilaahay ha u naxariisto.

Barkhad-Ladiif M. Cumar, Hiiraan Online
barkhadladiif@hiiraan.com